Celem niniejszego opracowania jest wskazanie w województwie mazowieckim obszarów progresu i regresu demograficznego. Analizy rozwoju i rozmieszczenia ludności dokonano na podstawie gęstości zaludnienia powiatów Mazowsza w drugiej połowie XX wieku i pierwszej dekadzie XXI wieku, a także na podstawie przyrostu rzeczywistego ludności w latach 2002–2010, z uwzględnieniem jego składowych – przyrostu naturalnego i ogólnego salda migracji definitywnych. Przemiany ludnościowe w przyjętej do analizy retrospekcji zaprezentowano także dla wszystkich województw kraju.

Obliczenia oparto na wynikach spisów powszechnych przeprowadzonych w latach 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 (opracowanych w podziale administracyjnym z dnia 1 I 1999 r.) oraz bieżących badań statystyki publicznej w latach 2000 i 2002–2010 (w każdorazowym podziale administracyjnym). Aby mieć możliwość porównania jednostek terytorialnych wykorzystano dane względne: 

• gęstość zaludnienia zdefiniowaną jako liczbę osób przypadającą na 1 km2 powierzchni,  
• rzeczywisty przyrost ludności, przyrost naturalny i saldo migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, przy czym przyrost rzeczywisty obliczono jako sumę wskaźników składowych. 

Dane dotyczące mazowieckiego porównano z innymi województwami, a dane dla 42 powiatów województwa mazowieckiego porównano między sobą i z innymi powiatami w kraju (łącznie 379). Każdej jednostce w kraju/województwie przypisano lokatę ze względu na wartość zmiennej. Przyjęto za zasadę sortowanie malejąco, co oznacza że jednostka terytorialna  o najwyższej wartości wskaźnika otrzymuje pierwszą lokatę. W tablicach prezentujących gęstość zaludnienia jednostki uszeregowano według rangi ustalonej na podstawie wartości dla 2010 r., natomiast w tablicach prezentujących rzeczywisty przyrost ludności, przyrost naturalny i saldo migracji – na podstawie średniej wartości z lat 2002–2010.